Το παρόν άρθρο επιχειρεί μια αξιολόγηση, με βάση τις συνταγματικές διατάξεις, της χρήσης γενετικών αποτυπωμάτων ως αποδεικτικών στοιχείων κατά την ποινική δίκη. Στο πρώτο μέρος του άρθρου εξετάζονται οι όροι εφαρμογής του σχετικού άρθρου 200^Α ΚΠΔ και συγκρίνεται η διάταξη με το διεθνές συμβατικό πλαίσιο. Στο δεύτερο μέρος επιχειρείται μια κριτική αποτίμηση της διατάξεως βάσει των υφιστάμενων συνταγματικών κανόνων. Τέλος τίθεται το ερώτημα εάν η διάταξη μπορεί να τύχει εφαρμογής με βάση μια σύμφωνη προς το Σύνταγμα ερμηνεία του νόμου και προσεγγίζεται μια πρώτη απάντηση στο ερώτημα αυτό.

Ι. Γενετικά αποτυπώματα και οργανωμένο έγκλημα. Συσχέτιση των νομοθετικών διατάξεων

Με το άρθρο 5 του ν.2928/2001 «τροποποίηση διατάξεων του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και άλλες διατάξεις για την προστασία του πολίτη από αξιόποινες πράξεις εγκληματικών οργανώσεων» προστίθεται άρθρο 200^Α στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, σύμφωνα με το οποίο

1. «όταν υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ένα πρόσωπο έχει διαπράξει κακούργημα με χρήση βίας ή έγκλημα που στρέφεται κατά της γενετήσιας ελευθερίας, ή πράξεις συγκρότησης ή συμμετοχής σε οργάνωση κατά την παράγραφο 1 του άρθρου 187 ΠΚ το αρμόδιο δικαστικό συμβούλιο μπορεί να διατάξει ανάλυση του δεοξυριβονουκλεϊκού οξέος (Deoxyribonucleic Acid – DNA) προς το σκοπό της διαπίστωσης της ταυτότητας του δράστη του εγκλήματος αυτού. Η ανάλυση περιορίζεται αποκλειστικά στα δεδομένα που είναι απολύτως αναγκαία για τη διαπίστωση αυτή και διεξάγεται σε κρατικό ή πανεπιστημιακό εργαστήριο. Την ανάλυση του DNA του κατηγορουμένου δικαιούται να ζητήσει ο ίδιος για την υπεράσπισή του.

2. Αν η κατά την προηγούμενη παράγραφο ανάλυση αποβεί θετική, το πόρισμα της κοινοποιείται στο πρόσωπο από το οποίο προέρχεται το γενετικό υλικό που έχει δικαίωμα να ζητήσει επανάληψη της ανάλυσης. Στην περίπτωση αυτή εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις των άρθρων 204-208[1]. Το δικαίωμα επανάληψης της ανάλυσης έχει και ο ανακριτής ή ο εισαγγελέας σε κάθε περίπτωση[2]. Αν η ανάλυση αποβεί αρνητική το γενετικό υλικό και τα γενετικά αποτυπώματα καταστρέφονται αμέσως, ενώ σε διαφορετική περίπτωση το μεν γενετικό υλικό καταστρέφεται αμέσως τα δε γενετικά αποτυπώματα παραμένουν μόνο για τις ανάγκες της ποινικής δίκης στη δικογραφία. Η καταστροφή διατάσσεται με βούλευμα του δικαστικού συμβουλίου που διέταξε την ανάλυση. Ειδικά την καταστροφή των γενετικών αποτυπωμάτων που παρέμειναν στη δικογραφία τη διατάσσει το Συμβούλιο Εφετών με βούλευμά του, αμέσως μετά την αμετάκλητη περάτωση της ποινικής δίκης. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις η καταστροφή του γενετικού υλικού ή των γενετικών αποτυπωμάτων αναβάλλεται για τον απολύτως απαραίτητο χρόνο αν  το συμβούλιο κρίνει με ειδική αιτιολογία  ότι η διατήρηση τους είναι αναγκαία για τη διαλεύκανση και άλλων αξιόποινων πράξεων  που προβλέπονται στην παράγραφο 1[3]

3. Αν διατάχθηκε κατά τις προηγούμενες παραγράφους η καταστροφή του γενετικού υλικού ή και των γενετικών αποτυπωμάτων αυτή γίνεται με επιμέλεια του εισαγγελέα αμέσως μετά την κοινοποίηση του βουλεύματος σε αυτόν και πάντως μέσα στις επόμενες δέκα εργάσιμες ημέρες. Στην καταστροφή καλείται να παραστεί με συνήγορο και τεχνικό σύμβουλο το πρόσωπο από το οποίο λήφθηκε το γενετικό υλικό».

Παρότι η διάταξη εντάσσεται στο νόμο για την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, το πεδίο εφαρμογής της διάταξης δεν συμπίπτει με το πεδίο εφαρμογής του νέου άρθρου 187 ΠΚ.

Με την αντικατάσταση του άρθρου 187 ΠΚ (που τιμωρούσε τα αδικήματα της σύστασης και της συμμορίας) από το άρθρο 1 του ν.2928/01 καταργείται το αδίκημα της συστάσεως, τροποποιείται η αντικειμενική υπόσταση του αδικήματος της συμμορίας[4] και προστίθενται δυο νέα αδικήματα: α) κατά την παράγραφο 1 του άρθρου αυτού τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών όποιος συγκροτεί ή εντάσσεται ως μέλος σε δομημένη και με διαρκή δράση ομάδα από τρία ή περισσότερα πρόσωπα (οργάνωση) και επιδιώκει τη διάπραξη περισσοτέρων κακουργημάτων που προβλέπονται στα άρθρα  207 (παραχάραξη), 208 (κυκλοφορία παραχαραγμένων νομισμάτων), 216 (πλαστογραφία), 218 (πλαστογραφία και κατάχρηση ενσήμων), 242 (ψευδής βεβαίωση, νόθευση), 264 (εμπρησμός), 265 (εμπρησμός σε δάση), 268 (πλημμύρα), 270 (έκρηξη),  272 (παραβάσεις σχετικές με τις εκρηκτικές ύλες), 277 (πρόκληση ναυαγίου),  279 (δηλητηρίαση πηγών και τροφίμων), 291 (διατάραξη της ασφάλειας σιδηροδρόμων, πλοίων και αεροσκαφών), 299 (ανθρωποκτονία με πρόθεση),  310 (βαριά σωματική βλάβη), 322 (αρπαγή), 323 (εμπόριο δούλων), 324 (αρπαγή ανηλίκων), 327 (ακούσια απαγωγή), 336 (βιασμός), 338 κατάχρηση σε ασέλγεια), 339 (αποπλάνηση παιδιών), 374 (διακεκριμένες περιπτώσεις κλοπής), 375 (υπεξαίρεση),380 (ληστεία),385 (εκβίαση), 386 (απάτη), 386^Α (απάτη με υπολογιστή),  404 (τοκογλυφία), όπως επίσης περισσότερων κακουργημάτων που προβλέπονται στη νομοθεσία περί ναρκωτικών, όπλων, εκρηκτικών υλών και προστασίας από υλικά που εκπέμπουν επιβλαβείς για τον άνθρωπο ακτινοβολίες[5], β) κατά την παράγραφο 2 του άρθρου αυτού τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους όποιος με απειλή ή χρήση βίας κατά δικαστικών λειτουργών, ανακριτικών ή δικαστικών υπαλλήλων, μαρτύρων, πραγματογνωμόνων και διερμηνέων ή με δωροδοκία των ιδίων προσώπων επιχειρεί να ματαιώσει την αποκάλυψη ή δίωξη και τιμωρία των πράξεων της προηγούμενης παραγράφου[6].

   Όπως προαναφέρθηκε, σύμφωνα με την παράγραφο 1 του νέου άρθρου 200^Α ΚΠΔ το μέτρο της ανάλυσης του DNA για τη διαπίστωση της ταυτότητας του δράστη μπορεί να επιβληθεί εφόσον υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις τέλεσης των αδικημάτων της παραγράφου 1 του άρθρου 187 ΠΚ ή κακουργήματος με χρήση βίας ή εγκλήματος που στρέφεται κατά της γενετήσιας ελευθερίας.

Συνεπώς το νέο άρθρο 200^Α ΚΠΔ δεν μπορεί να εφαρμοσθεί για τη διαπίστωση της ταυτότητας του δράστη των εγκλημάτων των παραγράφων 2 (χρήση ή απειλή βίας ή δωροδοκία κατά λειτουργών και παραγόντων της δικαιοσύνης) και 3 (συμμορία) του νέου άρθρου 187 ΠΚ. Περαιτέρω, το άρθρο 200^Α ΚΠΔ εφαρμόζεται και όταν το κακούργημα που τελείται με χρήση βίας ή το έγκλημα κατά της γενετήσιας ελευθερίας διαπράττεται από ένα άτομο ή από μια ομάδα που δεν έχει χαρακτηριστικά οργάνωσης (συγκροτείται από λιγότερα από τρία άτομα ή δεν έχει δομημένη και διαρκή δράση).

Στην αρχική μάλιστα μορφή του σχεδίου νόμου που κατατέθηκε για ψήφιση στη Βουλή, δεν προβλεπόταν η εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 200^Α ΚΠΔ παρά μόνο στις περιπτώσεις τελέσεως κακουργημάτων με χρήση βίας ή εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας. Η διάταξη συνεπώς δεν είχε αρχικώς οργανική συνάφεια με το καθιερούμενο αδίκημα της εγκληματικής οργάνωσης[7]. Κατ’ αυτό διέφερε, αλλά και εξακολουθεί να διαφέρει από τη νέα διάταξη του άρθρου 253^Α ΚΠΔ (άρθρο 6 ν.2928/01) που προβλέπει τη διενέργεια ειδικών ανακριτικών πράξεων για τη διακρίβωση τέλεσης των αξιόποινων πράξεων των §§1,2 του άρθρου 187 ΠΚ (ανακριτική διείσδυση, ελεγχόμενες μεταφορές, άρση του απορρήτου των τηλεπικοινωνιών, ηχητική και οπτική παρακολούθηση, συσχέτιση ή συνδυασμός προσωπικών δεδομένων)[8]. Όπως ορθά πάντως επισημαίνεται[9], η διάταξη του άρθρου 200^Α ΚΠΔ αποτελεί τη μόνη ανακριτική μέθοδο που ενσωματώνεται για πρώτη φορά στο ελληνικό δίκαιο.

Το μέτρο της ανάλυσης του DNA δεν προβλέπεται ούτε στη Σύμβαση του Παλέρμο για την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος που συντάχθηκε υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και υπογράφηκε από τη χώρα μας[10]. Άλλωστε, όπως και η ίδια η εισηγητική έκθεση του ν. 2928/01 επισημαίνει, ο νόμος αυτός έρχεται μεν ως εκπλήρωση των συμβατικών υποχρεώσεων που ανέλαβε η χώρα μας υπογράφοντας τη Σύμβαση του Παλέρμο, πλην όμως οι σχετικές ρυθμίσεις της Σύμβασης του Παλέρμο επεκτάθηκαν σε κάθε είδους οργανωμένη εγκληματικότητα ανεξάρτητα από τους στόχους που επιτελεί. Πράγματι, ενώ η Σύμβαση του Παλέρμο θέτει ως εννοιολογικό στοιχείο του οργανωμένου εγκλήματος το σκοπό άμεσου ή έμμεσου προσπορισμού οικονομικού ή άλλου υλικού οφέλους, ο ν.2928/01 αναοριοθετεί την έννοια της εγκληματικής οργάνωσης προσδιορίζοντας την όχι πλέον βάσει του επιδιωκόμενου οφέλους, αλλά βάσει των επιδιωκόμενων πράξεων[11]. Είναι προφανές ότι ο νομοθέτης επιδιώκει με αυτό τον τρόπο να καλύψει και την περίπτωση των οργανώσεων που επιδιώκουν δια της τέλεσης κακουργηματικών πράξεων να προβάλουν συγκεκριμένες πολιτικές, ιδεολογικές ή θρησκευτικές πεποιθήσεις τους ή να διεκδικήσουν και δι’ αυτού του τρόπου την εκπλήρωση αιτημάτων τους (π.χ. αιτημάτων εθνικής αυτοδιάθεσης ή απελεύθερωσης ή επιβολής συγκεκριμένων κοινωνικοπολιτικών κατευθύνσεων)[12]. Με αυτό τον τρόπο ο έλληνας νομοθέτης διαπλέκει την εννοιολογική οριοθέτηση του οργανωμένου εγκλήματος με την εννοιολογική οριοθέτηση της τρομοκρατικής οργάνωσης, όπως αυτή επιχειρείται να προσδιορισθεί στα σχετικά σχέδια αποφάσεως της Ε.Ε. για την καταπολέμησή της. 

Η εισαγωγή συνεπώς της διατάξεως του άρθρου 200^Α ΚΠΔ δεν αποτέλεσε εκπλήρωση διεθνούς συμβατικής υποχρέωσης της χώρας μας. Το μόνο διεθνές κείμενο που αναφέρεται στην ανάλυση του DNA ως εφαρμοστέου  μέτρου στην ποινική δικονομία αποτελεί η μη δεσμευτική Σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης R (92) 1 της 10^ης Φεβρουαρίου 1992, η οποία προσδιορίζει τους δυνατούς όρους εφαρμογής του μέτρου[13], εφόσον αυτό υιοθετηθεί από το κάθε κράτος-μέλος.

ΙΙ. Συνταγματική αποτίμηση της διατάξεως

Η διάταξη του άρθρου 200^Α ΚΠΔ έχει ήδη επικριθεί ότι είναι δυνατόν να οδηγήσει σε παραβιάσεις κατοχυρωμένων συνταγματικών δικαιωμάτων, ως και αυτής της αρχής της αξιοπρέπειας του ανθρώπου (άρθρου 2§1 Σ.), που αποτελεί στοιχείο της πολιτειακής ταυτότητας της χώρας[14]. Η ίδια μάλιστα η εισηγητική έκθεση του ν.2928/01 αναφέρει ότι το ζήτημα του εξαναγκασμού πάνω στο ανθρώπινο σώμα για τη λήψη του DNA θα κριθεί βάσει των διατάξεων 2§1 και 5§3 του Συντάγματος[15].

Αντίστοιχος προβληματισμός αναπτύχθηκε και στα πλαίσια των Ανεξάρτητων Αρχών και συμβουλευτικών επιτροπών, που ασχολήθηκαν με τα προβλήματα εισαγωγής της ανάλυσης DNA ως αποδεικτικού μέσου στην ποινική δίκη: της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (ν.2472/97) και της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής (ν.2667/98).

Σύμφωνα με τη γνωμοδότηση 15/2001 της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, στην οποία βασίσθηκε ο ν.2928/01, όπως αναφέρεται στην εισηγητική του έκθεση, η λήψη του DNA συνιστά καθεαυτή παρέμβαση στην προσωπικότητα του ατόμου. Εξετάζοντας περαιτέρω τα προβλήματα που δημιουργεί η γενετική ανάλυση, η Αρχή επισημαίνει ότι τα γενετικά αποτυπώματα έχουν πολύ μεγαλύτερο πληροφοριακό φορτίο εν σχέσει προς τα δακτυλικά αποτυπώματα, καθώς φέρουν πληροφορίες ακόμα και για το παρελθόν, παρόν ή μέλλον του προσώπου. Η Αρχή θεωρεί ότι η χρήση του γενετικού υλικού για τη δημιουργία προφίλ προσωπικότητας του κατηγορουμένου ή του δράστη αποτελεί ενέργεια απαγορευμένη, που προσκρούει στην συνταγματικά κατοχυρωμένη αξία του ανθρώπου και στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, ειδικότερη εκδήλωση της οποίας αποτελεί και το δικαίωμα στον πληροφοριακό αυτοπροσδιορισμό. Επιτρεπτή θεωρεί μόνο τη χρήση του γενετικού υλικού για την διαπίστωση της ταυτότητας του δράστη κάτω δε από αυστηρές προϋποθέσεις: α) την σαφή και εξαντλητική νομοθετική απαρίθμηση των αδικημάτων για τα οποία επιτρέπεται η επιβολή του μέτρου, β) την  κατ’ εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας και λόγω του αναντίρρητα σοβαρού επιδιωκόμενου δημόσιου συμφέροντος επιβολή του μέτρου μόνο για ιδιαιτέρως σοβαρά εγκλήματα και συγκεκριμένα σε εκείνα στα οποία οι σχετικές αναλύσεις μπορούν να οδηγήσουν σε διαλεύκανση των υποθέσεων (εγκλήματα κατά της ζωής, απαγωγή, σεξουαλικά εγκλήματα), γ) την επιβολή του μέτρου μόνο εφόσον υπαρχουν αποχρώσες ενδείξεις ενοχής ή αναμιξης[16] του κατηγορουμένου σε συγκεκριμένη ενέργεια, δ) την   διεξαγωγή της λήψης και ανάλυσης του γενετικού υλικου μόνο κάτω από δικαστικές εγγυήσεις και δη υπό την έγκριση του Συμβουλίου Εφετών λόγω της ιδιαίτερης σοβαρότητας του μέτρου, ε) τη χρήση μεθόδων και διαδικασιών που θα αποτρέπουν κάθε μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση, καθώς και κάθε παρέμβαση. Τέλος, η Αρχή θεωρεί ότι μετά την πιστοποίηση της ταυτότητας του δράστη το γενετικό υλικό πρέπει να καταστρέφεται.

Η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής με την από 23-3-01 γνωμοδότησή της κρίνει ότι η συσχέτιση των γενετικών αποτυπωμάτων δυο δειγμάτων έχει απόλυτη αξία για τον αποκλεισμό υπόπτων (όταν δηλαδή το ληφθέν δείγμα δεν ταιριάζει με το ευρεθέν στον τόπο του εγκλήματος). Για δε την πιστοποίηση του ότι ο ύποπτος είναι ο δράστης η Επιτροπή κρίνει ότι οι πιθανότητες αυξάνονται μόνο όταν αναλυθεί ικανός αριθμός γενετικών σημάνσεων και εφαρμοσθεί κατάλληλη στατιστική επεξεργασία, εφόσον φυσικά δεν υπάρχει νόθευση των δειγμάτων. Κατά την Επιτροπή η ανάλυση του DNA θα πρέπει να καθιερώνεται ως δικαίωμα του κατηγορουμένου προκειμένου να αποδείξει την αθωότητά του. Επειδή δε κάθε λήψη δείγματος δια της βίας εναντιώνεται στη θεμελιώδη αρχή σεβασμού της ανθρώπινης αξίας, η άρνηση του κατηγορουμένου να υποβληθεί στην εξέταση θα πρέπει να εκτιμάται ελεύθερα από το δικαστή[17]. Η Επιτροπή θεωρεί ότι θα πρέπει επίσης να κατοχυρωθεί το δικαίωμα ενημέρωσης του εξεταζομένου ως προς τη διαδικασία, τη μέθοδο, το σκοπό, την ανάγκη συναίνεσης και τις συνέπειες σε περίπτωση άρνησής του, καθώς και το δικαίωμα επανεξέτασης του δείγματος. Το διεξάγον την ανάλυση εργαστήριο θα πρέπει να είναι ανεξάρτητο από την ανακριτική αρχή, κατέχον σύστημα ασφαλούς συλλογής και επεξεργασίας των δειγμάτων και να εποπτεύεται από το Υπουργείο Υγειας ή τη ΓΓΕΤ. Και η Επιτροπή Βιοηθικής θεωρεί ότι μετά την εξέταση τα δείγματα θα πρέπει να καταστρέφονται, αρχείο δε δεδομένων επιτρέπεται να συγκροτηθεί μόνο από τα δείγματα που προέρχονται από τον τόπο του εγκλήματος, όσο το έγκλημα παραμένει ανεξιχνίαστο.

Συγκρίνοντας τις δυο γνωμοδοτήσεις με το κείμενο του νόμου μπορούμε να αντλήσουμε τα εξής συμπεράσματα:

Α) Η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων έχει λιγότερες επιφυλάξεις από την Επιτροπή Βιοηθικής ως προς την αποτελεσματικότητα της αναλύσεως. Κατά τη γνώμη μας οι σχετικές επιφυλάξεις της Επιτροπής Βιοηθικής (και λόγω αρμοδιότητας και λόγω πληρότητας της γνωμοδοτήσεως) θα πρέπει να ληφθούν ιδιαιτέρως σοβαρά υπόψη κατά την ερμηνεία και εφαρμογή της διατάξεως. Επισημαίνουμε συνεπώς: ι) ότι ενώ κατά την Επιτροπή δια της αναλύσεως του DNA μπορεί ευχερώς να πιστοποιηθεί ότι το ληφθέν δείγμα δεν ταυτίζεται με το ευρεθέν στον τόπο του εγκλήματος και συνεπώς να αποκλεισθούν οι υπόνοιες τελέσεως ενός εγκλήματος από τον κατηγορούμενο[18], η πιστοποίηση της ταυτότητας των δυο δειγμάτων απαιτεί σειρά αναλύσεων και στατιστική επεξεργασία. Η διαδικασία αυτή όμως μπορεί να οδηγήσει στην αποκάλυψη σωρείας πληροφοριών για το άτομο, γεγονός που έρχεται σε σύγκρουση με τα άρθρα 2§1 και 5§3 όπως ορθά τονίζεται και στη γνωμοδότηση της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, ιι)  ο κίνδυνος νοθεύσεως των δειγμάτων στον οποίο αναφέρεται η Επιτροπή Βιοηθικής και ο οποίος μπορεί να ελαχιστοποιηθεί στο στάδιο της αναλύσεως μέσω των εγγυήσεων του ανεξάρτητου εργαστηρίου[19] και των δικαιωμάτων του κατηγορουμένου για διορισμό τεχνικού συμβούλου, είναι ακόμα μεγαλύτερος στο στάδιο της φύλαξης των δειγμάτων που διατηρούνται σε φακέλους ανεξιχνίαστων υποθέσεων ή κατά το στάδιο της προδικασίας[20]. Ο νόμος 2928/01 δεν εμπεριέχει διατάξεις που να επιβάλλουν συγκεκριμένες εγγυήσεις τηρήσεως των γενετικών δειγμάτων στα προαναφερθέντα στάδια, γεγονός που επιδρά αρνητικά, όχι μόνο στην συνταγματική αξιολόγηση του νόμου, αλλά και στην ίδια την αξιοπιστία των τηρουμένων δειγμάτων.

Β) Ο νόμος φαίνεται να έχει λάβει κατ’αρχήν υπόψη του τις επιφυλάξεις που αφορούν την εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας[21] κατά την επιβολή του μέτρου. Ειδικότερες εκφάνσεις της αρχής αυτής είναι εν προκειμένω:

ι) η διάταξη σύμφωνα με την οποία το μέτρο επιβάλλεται όταν υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ο κατηγορούμενος[22] έχει τελέσει ένα από τα προβλεπόμενα στο άρθρο 200^Α  αδικήματα. Η πρόβλεψη για την ύπαρξη σοβαρών ενδείξεων αξιώνει να έχει ήδη τελεσθεί κάποιο από τα αδικήματα, κατά λογική δε ακολουθία να προκύπτει από τα υπάρχοντα στοιχεία ότι ο κατηγορούμενος τέλεσε την πράξη. Οι σοβαρές ενδείξεις    αποτελούν υψηλότερης βεβαιότητας διαβάθμιση εν σχέσει προς τις αποχρώσες ή τις επαρκείς ενδείξεις. Απαιτούνται συνεπώς ενδείξεις τέτοιας βαρύτητας, όπως και για την επιβολή των επαχθέστερων μέτρων δικονομικού καταναγκασμού, ήτοι της προσωρινής κράτησης και των περιοριστικών όρων[23]. Ιδιαίτερα όμως προβλήματα δημιουργεί εν προκειμένω η ένταξη του αδικήματος της εγκληματικής οργάνωσης στο πεδίο εφαρμογής της διάταξης. Αν ως στοιχείο τέλεσης του αδικήματος θεωρηθεί εν προκειμένω η συμμετοχή στην οργάνωση ή η συγκρότηση αυτής προ της τελέσεως κάποιου από τα επιδιωκόμενα κακουργήματα η δυνατότητα διαβάθμισης των ενδείξεων περιορίζεται ιδιαίτερα. Γι’ αυτό, ορθά υποστηρίζεται [24] ότι για την ύπαρξη σοβαρών ενδείξεων θα πρέπει να έχει ήδη τελεσθεί κάποιο από τα αναφερόμενα στην §1 του άρθρου 187 κακουργήματα, πολλώ δε μάλλον αφού το επιβαλλόμενο μέτρο είναι ιδιαίτερα επαχθές για την προσωπικότητα του κατηγορουμένου,

ιι) η διάταξη του άρθρου 200^Α§1 που προβλέπει ότι η ανάλυση πρέπει να περιορίζεται αποκλειστικά στα δεδομένα που αφορούν την ταυτότητα του δράστη. Συνεπώς, η ανάλυση δεν μπορεί να επεκταθεί σε οποιαδήποτε άλλη πληροφορία με τη δημιουργία προφίλ προσωπικότητας του δράστη που θα διευκόλυνε ίσως τη διακρίβωση του εξεταζομένου εγκλήματος ή άλλων ανεξιχνίαστων.  

Γ) Κατ’ εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας θα πρέπει κανείς να καταλήξει και στα εξής ερμηνευτικά συμπεράσματα:

ι) παρ’ ότι δεν αναφέρεται ρητώς στο άρθρο 200^Α ΚΠΔ, η βαρύτητα του μέτρου επιβάλλει την κλήση του κατηγορουμένου να ακουσθεί και να προβάλει τις αντιρρήσεις του πριν την έκδοση της σχετικής διατάξεως από το δικαστικό συμβούλιο, κατ’ αναλογική εφαρμογή και της διατάξεως του άρθρου 283 ΚΠΔ. Παρ’ ότι το άρθρο 138§2 εδ.β ΚΠΔ παραπέμπει στο νόμο για την επιβολή τέτοιας υποχρεώσεως, εν προκειμένω η υποχρέωση, ακόμα και σιωπούντος του νομοθέτη, εξάγεται από τις συνταγματικές αρχές του κράτους δικαίου και του δικαιώματος δικαστικής προστασίας[25],

ιι) παρ’ ότι η παράγραφος 2 του άρθρου 200^Α  ΚΠΔ παραπέμπει στην αναλογική εφαρμογή των άρθρων 204-208 ΚΠΔ αδιακρίτως, δεν μπορεί να τύχει αναλογικής εφαρμογής η διάταξη του άρθρου 204§2ΚΠΔ σύμφωνα με την οποία δεν απαιτείται η γνωστοποίηση του διορισμού του πραγματογνώμονα (εν προκειμένω του εργαστηρίου που θα διενεργήσει την ανάλυση) και η θέση προθεσμίας για τον διορισμό τεχνικού συμβούλου στην περίπτωση που επιβάλλεται η άμεση ενέργεια της πραγματογνωμοσύνης (εν προκειμένω της ανάλυσης). Και η βαρύτητα του επιβαλλόμενου μέτρου, αλλά και η φύση της πραγματογνωμοσύνης είναι τέτοια που δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι υφίσταται ανάλογος κίνδυνος που να δικαιολογεί αυτό τον περιορισμό στα δικαιώματα του κατηγορουμένου,

ιιι) η διάταξη της παραγράφου 3 του άρθρου 200^Α ΚΠΔ σύμφωνα με την οποία το Συμβούλιο Εφετών σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να αναβάλει την καταστροφή του γενετικού υλικού και των γενετικών αποτυπωμάτων αν κρίνει με ειδική αιτιολογία[26] ότι η διατήρησή τους είναι αναγκαία για τη διακρίβωση και άλλων αξιόποινων πράξεων που προβλέπονται στην παράγραφο 1 του άρθρου 200^Α θα πρέπει να θεωρηθεί ανεφάρμοστη όσον αφορά το γενετικό υλικό. Η διατήρηση του γενετικού υλικού από το οποίο έχουν ήδη εξαχθεί τα γενετικά αποτυπώματα δεν είναι σε καμμία περίπτωση εύλογη. Εάν υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ο κατηγορούμενος έχει τελέσει και άλλες αξιόποινες πράξεις από τις προβλεπόμενες στην παράγραφο 1[27] του άρθρου 200^Α το Συμβούλιο Εφετών μπορεί να αναβάλει σχετικώς την καταστροφή των γενετικών αποτυπωμάτων. Ο κίνδυνος περαιτέρω ανάλυσης ή και χρήσης του γενετικού υλικού που προέρχεται με βεβαιότητα από τον κατηγορούμενο καθιστά σαφώς αντισυνταγματική τη διατήρησή του.

ιν) παρ’ ότι δεν αναφέρεται ρητώς στο άρθρο 200^Α ΚΠΔ (εν αντιθέσει με τα προβλεπόμενα στο άρθρο 253^Α), το μέτρο πρέπει να θεωρηθεί ότι μπορεί να επιβάλλεται μόνο όταν είναι απολύτως αναγκαίο για τη διαπίστωση της ταυτότητας του δράστη, ήτοι όταν και μόνο όταν τα υπόλοιπα στοιχεία δεν επαρκούν για την  διαπίστωση αυτή. Περαιτέρω, και υπό την έννοια αυτή, θα πρέπει να εξετάζεται κατά πρώτον αν το μέτρο είναι πρόσφορο για τη διαπίστωση της ταυτότητας του δράστη (π.χ. εάν τα ευρεθέντα στον τόπο του εγκλήματος δείγματα είναι δεκτικά αναλύσεως, αλλά και εάν έχουν φυλαχθεί υπό εγγυήσεις τέτοιες που να επιτρέπουν την εξαγωγή συμπερασμάτων με ασφάλεια) και κατά δεύτερον εάν το μέτρο είναι το λιγότερο επαχθές (εάν δηλαδή δεν υπάρχουν άλλα αποδεικτικά μέσα που να καθιστούν δυνατή την διακρίβωση του αδικήματος χωρίς να προσβάλλουν τόσο βαριά την προσωπικότητα του κατηγορουμένου)[28].

Με βάση τους ανωτέρω ερμηνευτικούς περιορισμούς μπορεί να θεωρηθεί η διάταξη του άρθρου 200^Α ΚΠΔ ως συνταγματική; 

Με δεδομένο ότι ο νόμος απαιτεί τον περιορισμό της ανάλυσης στην αποκρυπτογράφηση εκείνων μόνο των δεδομένων που αφορούν την ταυτότητα του προσώπου, το ερώτημα που εγείρεται για τη συνταγματικότητά του δεν επικεντρώνεται στο αν η ανάλυση του DNA οδηγεί στην αποκρυπτογράφηση πληροφοριών πέραν εκείνων που χρησιμεύουν για την ταυτοποίηση του προσώπου (και  κατ΄ αυτό τον τρόπο προσβάλουν την αξία του ως ανθρώπου), αλλά αν αυτή καθ’ εαυτή η διαδικασία ταυτοποίησης του προσώπου μέσω της αναλύσεως του DNA προσβάλλει κατοχυρωμένα συνταγματικά του δικαιώματα 

Για να απαντηθεί το ερώτημα αυτό και να προσδιορισθούν ακριβέστερα τα όρια εφαρμογής της αρχής της αναλογικότητας θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι εν προκειμένω η έννοια της διαπίστωσης της ταυτότητας δεν σχετίζεται προς αυτή της λύσης των αμφιβολιών περί της ταυτότητας του κατηγορουμένου που προβλέπεται στο άρθρο 77 ΚΠΔ Στην περίπτωση του άρθρου 77 ΚΠΔ σκοπός της διάταξης είναι η βεβαίωση ότι το πρόσωπο που εμφανίστηκε στην ανάκριση ή στο  ακροατήριο είναι το διωκόμενο: αυτό στο οποίο αποδίδεται η πράξη και το οποίο έχει ονομασθεί στην ποινική δίωξη ή στην κλήτευση. Συνεπώς, δεν τίθεται εν προκειμένω εν αμφιβολία αν ο διωκόμενος έχει τελέσει την πράξη, αλλά εάν ο εμφανισθείς είναι ο διωκόμενος. Η σύγκριση του σκοπού των δυο διατάξεων φέρνει στο φως τη διαφορετική φύση τους: αν και οι δυο διατάξεις αποσκοπούν στην αποκάλυψη της αλήθειας, ο απαιτούμενος βαθμός προσέγγισης της αλήθειας είναι διαφορετικός σε κάθε περίπτωση. ‘Η ορθότερα: ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται δικαιικά αυτός ο βαθμός προσέγγισης είναι διαφορετικός. Στην περίπτωση του άρθρου 77 ΚΠΔ απαιτείται η απόλυτη ταύτιση διωκομένου-εμφανισθέντος.  Τα μέτρα που μπορούν αντίστοιχα να επιβληθούν είναι ο έλεγχος του δελτίου αστυνομικής ταυτότητας ή άλλου δημόσιου βεβαιωτικού εγγράφου για την ταυτότητα του εμφανισθέντος και, αν αυτό δεν επαρκεί, η λήψη των δακτυλικών αποτυπωμάτων του και η σύγκρισή τους με τα σχετικά αρχεία που τηρούνται.  Αντιθέτως, στην περίπτωση του άρθρου 200^Α ΚΠΔ αυτό που επιδιώκεται με την επιβολή του μέτρου είναι η πιστοποίηση της παρουσίας του κατηγορουμένου στον τόπο του εγκλήματος εν συγκρίσει με άλλα στοιχεία που έχουν συλλεγεί από τον τόπο αυτό[29]. Άρα, εν προκειμένω, κριτήριο για τον έλεγχο του εάν το μέτρο είναι απολύτως αναγκαίο για την διαπίστωση της ταυτότητας του δράστη δεν μπορεί να είναι η απάλειψη κάθε αμφιβολίας για την παρουσία του κατηγορουμένου στον τόπο του εγκλήματος. Διαφορετικά το μέτρο της ανάλυσης του DNA θα επιβαλλόταν σε κάθε περίπτωση!

Η φιλελεύθερη δομή του ποινικού δικονομικού μας συστήματος που διέπεται από τις συνταγματικές αρχές της προστασίας της αξίας του ανθρώπου, της απαγόρευσης των βασανιστηρίων, του δικαιώματος στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, στην προσωπική ασφάλεια, στη δίκαιη δίκη, διαμορφώνει ένα εννοιολογικό πλαίσιο που προσδιορίζει την ίδια την έννοια της αποκάλυψης της αλήθειας: ως τέτοια δεν νοείται η αποκάλυψη της αλήθειας με κάθε τρόπο, αλλά η αποκάλυψη της αλήθειας που δεν θα προσβάλλει τις αρχές αυτές μετατρέποντας τον κατηγορούμενο σε μέσο αποκάλυψης της αλήθειας[30]. Βάσει του πλαισίου αυτού, οι διωκτικές και δικαστικές αρχές δεν μπορούν να εξαναγκάσουν δια της βίας ή να εξαπατήσουν τον κατηγορούμενο έτσι ώστε να τον υποχρεώσουν να προβεί σε καταθέσεις ή πράξεις που τον ενοχοποιούν. Με άλλα λόγια, οι διωκτικές και δικαστικές αρχές δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν εκείνα τα μέσα (βία, απάτη) τα οποία καλούνται ακριβώς να κολάσουν.

Το θεμελιωμένο στις συνταγματικές διατάξεις ποινικό δικονομικό δίκαιο απαιτεί: α) το βάρος της απόδειξης για την ενοχή του  κατηγορουμένου να το φέρει η εισαγγελική αρχή, β) οι διωκτικές αρχές και δικαστικές αρχές να σέβονται το τεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου, γ) οι διωκτικές και δικαστικές αρχές να σέβονται το εκ των άρθρων 2§1, 9, 20§1 Σ. εκπορευόμενο δικαίωμα του κατηγορουμένου στη μη αυτοενοχοποίησή του[31]. Οι αρχές αυτές φέρουν πάνω τους το ιστορικό στίγμα των καθεστώτων που επέβαλαν λειτουργικές αντιλήψεις για την αποκάλυψη της αλήθειας[32]. Οι συντάκτες των ευρωπαϊκών συνταγμάτων  λάμβαναν σοβαρά υπόψη τους και αυτό το ιστορικό παρελθόν (από το οποίο και οι ίδιοι δοκιμάσθηκαν) και το συγκριτικό πλεονέκτημα που αποδίδει στα συντάγματα αυτά από πλευράς νομιμοποίησης η κατοχύρωση αυτών των αρχών και δικαιωμάτων, ιδίως όταν ο φορέας τους είναι ταυτόχρονα και φορέας διαφορετικών κοινωνικοπολιτικών αντιλήψεων (εξ’ ου και η καθιέρωση μια σειρά εγγυητικών θεσμών, όπως η παρουσία λαϊκών δικαστών κατά την εκδίκαση πολιτικών εγκλημάτων, η κατοχύρωση του πολιτικού ασύλου κλπ.). Με ιδιαίτερη επιφυλακτικότητα πρέπει να αντιμετωπίζει λοιπόν κανείς την επιβολή μέτρων που πλήττουν την προσωπικότητα ενός πολίτη, ο οποίος αν μη τι άλλο και μέχρι την απαγγελία της ενοχής του τεκμαίρεται αθώος.

Η αρχική αυτή προσέγγιση μας επιτρέπει να θέσουμε ορισμένα ειδικότερα ερωτήματα:

Είναι τελικά δυνατή η επιβολή του μέτρου χωρίς τη συναίνεση του κατηγορουμένου;

Eν προκειμένω η εισηγητική έκθεση του νόμου φαίνεται να διακρίνει μεταξύ του σταδίου της λήψεως του δείγματος από τον κατηγορούμενο και του σταδίου της αναλύσεως του δείγματος. Ενώ για το πρώτο στάδιο αναφέρει ότι ο τρόπος λήψεως θα κριθεί με βάση τις αρχές των άρθρων 2§1 και 5§3 Σ., φαίνεται να θεωρεί ουδέτερο το δεύτερο στάδιο της αναλύσεως, εισάγοντας τη διάκριση μεταξύ εξαναγκασμού και υποχρεωτικότητας.  Βάσει των προαναφερθέντων, αυτή η διάκριση δεν υφίσταται. Δείγμα το οποίο έχει ληφθεί είτε δια της βίαιης απόσπασής του από τον κατηγορούμενο, είτε δια της εξαπατήσεώς του (π.χ. εάν το δείγμα αποσπάται από τον κατηγορούμενο κατά τη διάρκεια της φύλαξής του χωρίς αυτός να το γνωρίζει[33] ή εάν το δείγμα παραδίδεται στις διωκτικές αρχές από τον κατηγορούμενο χωρίς όμως αυτός να έχει προηγουμένως ενημερωθεί για τα δικαιώματά του και τις συνέπειες της πράξης του ή εάν ακόμα το παραδίδει για άλλο λόγο στις αρχές και αυτές το χρησιμοποιούν για την ανάλυση)  έχει ληφθεί παρά τον νόμο και κατά παράβαση των ανωτέρω συνταγματικών κανόνων και συνεπώς δεν μπορεί να ληφθεί υπόψη η αξιολόγησή του κατά την αποδεικτική διαδικασία.  Η αξιολόγηση αυτή ορθώς έχει ενταχθεί και στην §2 του άρθρου 177 ΚΠΔ, σύμφωνα με την οποία δεν λαμβάνονται υπόψη αποδεικτικά μέσα που έχουν ληφθεί παρανόμως[34], αλλά και στο νέο αναθεωρημένο Σύνταγμα, όπου κατά την § 3 του άρθρου 19 απαγορεύεται η χρήση αποδεικτικών μέσων που έχουν ληφθεί κατά παράβαση του άρθρου αυτού, αλλά και των άρθρων 9 και 9^Α του Συντάγματος, ήτοι κατά παράβαση του απαραβίαστου της ιδιωτικής ζωής και του δικαιώματος στον πληροφοριακό αυτοπροσδιορισμό[35]. 

Καταλήγουμε σε διαφορετικά συμπεράσματα, εάν ο εξαναγκασμός του κατηγορουμένου δεν επιχειρείται μέσω της άσκησης βίας, αλλά με την θέσπιση  σχετικής νομίμου υποχρεώσεως του κατηγορουμένου και την απειλή κυρώσεων κατ’ αυτού (π.χ. με την υπαγωγή του στη διάταξη του άρθρου 232 Α ΠΚ[36]) ;

Ήδη ο σχετικός προβληματισμός έχει τεθεί και αναπτύχθηκε το επιχείρημα ότι η υποχρεωτική ανάλυση DNA δεν διαφέρει από την υποχρεωτική λήψη δείγματος αίματος ή δακτυλικού αποτυπώματος. Όμως, ο εξαναγκασμός σε λήψη δείγματος αίματος ακόμα και δια της απειλής ποινικής κυρώσεως όχι μόνο δεν προβλέπεται από τη νομοθεσία μας, αλλά έχει κριθεί και ως αντίθετος στα άρθρα 5 και 8 της ΕΣΔΑ[37]. Παράλληλα, η ίδια η φύση της ανάλυσης του DNA, αλλά και ο επιδιωκόμενος δια της ανάλυσης στόχος διαφοροποιούν την συνταγματική αντιμετώπιση των γενετικών αποτυπωμάτων από αυτή των δακτυλικών αποτυπωμάτων. Όπως ορθά επισημαίνεται στη γνωμοδότηση της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων οι κίνδυνοι που ενέχει η ανάλυση του DNA για την προσωπικότητα του δράστη διαφοροποιούν αναμφίβολα τις δυο μεθόδους έρευνας. Περαιτέρω, όμως πρέπει να τονισθεί ότι και πάλι από το σκοπό της έρευνας πηγάζει μια ακόμα σημαντικότερη διαφοροποίηση: οι διωκτικές αρχές όταν βρίσκουν δακτυλικά αποτυπώματα στον τόπο του εγκλήματος προβαίνουν στη σύγκρισή τους με τα ευρισκόμενα στο σχετικό αρχείο που τηρούν και εντοπίζουν κατ’ αυτόν τον τρόπο τις υπόνοιες τους σε συγκεκριμένα πρόσωπα. Νέα δείγματα λαμβάνονται από τον ύποπτο για την πιστοποίηση της ταυτότητάς του. Εν προκειμένω όμως, όπως ορθά έχει επισημανθεί στη γνωμοδότηση της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, δεν  επιτρέπεται η συγκρότηση βάσεως δεδομένων με γενετικά αποτυπώματα κατά τα πρότυπα του αρχείου των δακτυλικών αποτυπωμάτων. Συνεπώς αν και στην περίπτωση της λήψεως δακτυλικών αποτυπωμάτων το μέσο συγκρινόμενο προς τον επιδιωκόμενο σκοπό και τους κινδύνους που ενέχει για την προσωπικότητα του υπόπτου δεν μπορεί να θεωρηθεί κατ’ αρχήν δυσανάλογο[38], στην περίπτωση της ανάλυσης του DNA η σχετική στάθμιση δεν καταλήγει στα ίδια συμπεράσματα.

Με άλλα λόγια, σε κάθε περίπτωση που προσεγγίζουμε (κατά την θέσπιση, ερμηνεία ή εφαρμογή του νόμου) ένα μέτρο το οποίο περιορίζει το δικαίωμα του κατηγορουμένου στη μη αυτοενοχοποίησή του θα πρέπει να προβαίνουμε στην στάθμιση του βαθμού αυτοενοχοποίησης που επιφέρει το μέτρο και των κινδύνων που ενέχει για την προσωπικότητα του κατηγορουμένου  με τον επιδιωκόμενο από το μέτρο σκοπό και τα επιβαλλόμενα για την εκπλήρωση του σκοπού μέσα, υπό το φως των συνταγματικών κανόνων που διέπουν την ποινική δίκη.

Από τη λήψη του δακτυλικού αποτυπώματος (στην περίπτωση της οποίας η μη συμμόρφωση μπορεί να αποτελεί ποινικό αδίκημα) μέχρι τον ανιχνευτή της αλήθειας και τα βασανιστήρια (στην περίπτωση των οποίων η επιβολή αποτελεί ποινικό αδίκημα[39]) δεν έχουμε μια ευθεία γραμμή μέσων απόδειξης της αλήθειας όπου ο νομοθέτης ορίζει τα όρια του επιτρεπτού, του υποχρεωτικού  ή του κολάσιμου.

Εν προκειμένω, ούτε ο έμμεσος, δια της επιβολής ποινικών κυρώσεων, εξαναγκασμός του προσώπου σε λήψη δείγματος γενετικού υλικού μπορεί να δικαιολογηθεί, προκειμένου να πιστοποιηθεί ότι βρισκόταν στον τόπο του εγκλήματος: το συνταγματικό πλαίσιο που διέπει την ποινική δίκη επιβάλλει στις διωκτικές αρχές  να προσκομίσουν οι ίδιες τις αναγκαίες αποδείξεις για την άρση των αμφιβολιών ως προς το γεγονός αυτό και να μην εξαναγκάζουν τον κατηγορούμενο να αυτοενοχοποιηθεί σχετικώς μέσω μια διαδικασίας που ενέχει κινδύνους για την προσωπικότητά του.

Μήπως όμως τα δικαιώματα του κατηγορουμένου και δη το δικαίωμα του στη μη αυτοενοχοποίηση δύναται να περιορισθεί λόγω της βαρύτητας των αδικημάτων για τα οποία κατηγορείται ή λόγω της ιδιαίτερης απαξίας που έχει ο τρόπος ή τα μέσα τελέσεως του αδικήματος ή λόγω της σπουδαιότητας των προστατευόμενων δια της διατάξεως του άρθρου 200^Α ΚΠΔ αγαθών ;

Η βαρύτητα του αδικήματος φαίνεται να μην επιδρά στην εφαρμογή του άρθρου 200^Α  ΚΠΔ. Αδικήματα που επιφέρουν βαρύτερες ή τις ίδιες ποινές δεν έχουν ενταχθεί στο πεδίο της εφαρμογής του, όπως ι) κακουργήματα που στρέφονται κατά του πολιτεύματος, ανεξαρτήτως αν τελούνται από άτομα ή από οργανώσεις, αλλά δεν τελούνται με χρήση βίας- π.χ. η συνομωσία για εσχάτη προδοσία ή ιι) κακουργήματα που προβλέπονται στο ίδιο άρθρο και τιμωρούνται με την ίδια ποινή πλην όμως τελούνται χωρίς χρήση βίας (π.χ. αρπαγή όταν τελείται δι’ απάτης ή απειλής). Αντίθετα έχουν ενταχθεί στο πεδίο εφαρμογής του εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας, τα περισσότερα εκ των οποίων τιμωρούνται σε βαθμό πλημμελήματος (όπως η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας ή η απατηλή επίτευξη συνουσίας ή η ασέλγεια μεταξύ συγγενών ή η παρά φύσιν ασέλγεια). Είναι νομίζω σαφές ότι δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι υφίσταται ισχυρότερο δημόσιο συμφέρον για την αποκάλυψη του δράστη της συνομωσίας για εσχάτη προδοσία απ’ ότι για την αποκάλυψη του δράστη της προσβολής της γενετήσιας αξιοπρέπειας, ήτοι αυτού που προβαίνει σε ασελγείς χειρονομίες ή ασελγείς προτάσεις[40]…

Περαιτέρω, ούτε η ιδιαίτερη απαξία της χρήσης βίας σε βαθμό κακουργήματος αποτελεί το κριτήριο για την νομοθετική επιλογή εφαρμογής του άρθρου 200^Α ΚΠΔ, καθώς με την ένταξη στο πεδίο εφαρμογής του και του αδικήματος της εγκληματικής οργάνωσης, η ανάλυση DNA μπορεί να εφαρμοσθεί και επί εγκλημάτων κατά την τέλεση των οποίων δεν νοείται η χρήση βίας (όπως π.χ. τα εγκλήματα της πλαστογραφίας ή της νόθευσης) εφόσον τελούνται ή επιδιώκεται η τέλεσή τους μέσω εγκληματικής οργάνωσης. Αντίθετα, η διάταξη δεν εφαρμόζεται όταν τα ίδια αδικήματα τελούνται ατομικά ή από ομάδα που δεν έχει τα χαρακτηριστικά οργάνωσης.

Πολύ δε περισσότερο το άρθρο 200^Α ΚΠΔ μπορεί να εφαρμοσθεί και κατά μελών της εγκληματικής οργάνωσης που δεν έχουν συμμετάσχει με οποιονδήποτε τρόπο στην τέλεση κακουργήματος (με χρήση ή χωρίς χρήση βίας).

Αντίστοιχα, ενώ το άρθρο 200^Α ΚΠΔ εφαρμόζεται στα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας δεν εφαρμόζεται (ούτε μέσω του άρθρου 187§1 ΠΚ) στα εγκλήματα οικονομικής εκμεταλλεύσεως της γενετήσιας ζωής: έτσι π.χ. το άρθρο 200^Α ΚΠΔ εφαρμόζεται στην ασέλγεια μεταξύ συγγενών, ή στην πρόκληση σκανδάλου με ακόλαστη πράξη, αλλά όχι στη σωματεμπορία ή τη μαστροπεία, ούτε αν τελούνται μέσω οργάνωσης που έχει τα χαρακτηριστικά της διαρκούς και δομημένης δράσης [41] !!!

Περαιτέρω, η διάταξη του άρθρου 200^Α ΚΠΔ εν συνδυασμώ με τη διάταξη του άρθρου 187§1 ΠΚ εντάσσει στο πεδίο εφαρμογής της υποχρεωτικής ανάλυσης DNA προστατευόμενα έννομα αγαθά με διαφορετική βαρύτητα, συγκρινόμενα ιδίως με την υποχρέωση σεβασμού της αξίας του τεκμαιρόμενου ως αθώου κατηγορουμένου. Έτσι, μαζί με την προστασία της ζωής και της σωματικής ακεραιότητας τίθεται στο πεδίο εφαρμογής της διάταξης και το προστατευόμενο δια του άρθρου 187§1 ΠΚ έννομο αγαθό της δημόσιας τάξης[42], προσβολές κατά του οποίου σε όλα τα δίκαια θεωρούνται δευτερεύουσας σημασίας και τιμωρούνται σε μικρότερο βαθμό[43]. Ας αναλογισθούμε αντίστοιχα αν θα μπορούσε να νοηθεί επέκταση του πεδίου εφαρμογής του 200^Α ΚΠΔ στα υπόλοιπα εγκλήματα που προσβάλλουν το ίδιο αγαθό (διατάραξη κοινής ειρήνης, διέγερση ή αντίσταση, απείθεια κλπ.). Ακόμα περισσότερα προβλήματα δημιουργεί το γεγονός ότι στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 187§1 ΠΚ περιλαμβάνεται και η εγκληματική οργάνωση που επιδιώκει την τέλεση κατ’ έγκληση διωκόμενων κακουργημάτων (π.χ. ακούσια απαγωγή με σκοπό την ακολασία, κατάχρηση σε ασέλγεια, αποπλάνηση παιδιού).

ΙΙΙ. Μια σύμφωνη προς το Σύνταγμα ερμηνεία του νόμου

Η διάταξη, όπως εν τέλει έχει διαμορφωθεί, δεν επιτρέπει συνεπώς να εξαχθεί ένα ασφαλές κριτήριο προστατευόμενου συνταγματικού αγαθού με το οποίο θα σταθμισθούν τα δικαιώματα του κατηγορουμένου. Η πολλαπλότητα μάλιστα των κριτηρίων που ενέχονται στην διάταξη του άρθρου 200^Α ΚΠΔ δεν επιτρέπει τον δια της σύμφωνης προς το Σύνταγμα ερμηνείας του νόμου περιορισμό του πεδίου εφαρμογής της διατάξεως σε συγκεκριμένα μόνο εγκλήματα. Ο εφαρμοστής του νόμου δεν μπορεί από μόνος του να επιλέξει μεταξύ των κριτηρίων αυτών και να αποκλείσει π.χ. από το πεδίο εφαρμογής της διάταξης το αδίκημα της εγκληματικής οργάνωσης όταν δεν τελείται με σκοπό το κέρδος  ή των εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας ή ορισμένων εξ’ αυτών. Θα ήταν π.χ. δικαιολογημένη εν προκειμένω η μέσω απόφασης δικαστικού συμβουλίου διαφορετική αντιμετώπιση των κακουργημάτων με χρήση βίας (όπως π.χ. της βίας κατά μέλους πολιτικού σώματος με σκοπό την εκτέλεση, παράλειψη ή ανοχή πράξης που ανάγεται στα καθήκοντά του) από τον βιασμό όταν τελείται με απειλή σπουδαίου και άμεσου κινδύνου; Κάτι τέτοιο θα παραβίαζε και την αρχή της ασφαλείας του δικαίου και μάλιστα σε ένα τόσο κρίσιμο πεδίο όπως η προσβολή της προσωπικότητας και των δικαιωμάτων υπεράσπισης του τεκμαιρόμενου ως αθώου κατηγορουμένου.

Σε τελευταία ανάλυση, μόνη ασφαλής από συνταγματικής απόψεως ερμηνεία της διατάξεως του άρθρου 200^Α ΚΠΔ θα ήταν ο περιορισμός του πεδίου εφαρμογής της στις εξής περιπτώσεις:

ι) Στην περίπτωση όπου ο κατηγορούμενος ζητά την ανάλυση του DNA προς το σκοπό της υπερασπίσεώς του και ασκεί το υπερασπιστικό του δικαίωμα, η άσκηση του οποίου δεν μπορεί να αποκλεισθεί. Το δείγμα που λήφθηκε κατ’ αυτό τον τρόπο δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την απόδειξη της ενοχής του κατηγορουμένου για άλλα αδικήματα, παρά μόνο εάν αυτός συναινεί προς τούτο.

ιι) Στην περίπτωση όπου ο κατηγορούμενος συναινεί στην ανάλυση του DNA, οπότε πρέπει να εξετάζεται αν η συναίνεση αυτή αποτελεί προϊόν ελεύθερης βούλησης του κατηγορουμένου, ο οποίος έχει ενημερωθεί για τις συνέπειες της συναινέσεως και για τα δικαιώματά του.  Εάν ο κατηγορούμενος δεν συναινεί στη λήψη του δείγματος δεν μπορεί να εξαναγκασθεί ή να εξαπατηθεί έτσι ώστε να αποκτηθεί το δείγμα. Σε κάθε περίπτωση η άρνηση του κατηγορουμένου να παράσχει δείγμα θα εκτιμηθεί από το δικαστήριο (αν και η εκτίμηση αυτή δεν μπορεί από μόνη της να άρει τις αμφιβολίες για την τέλεση της πράξεως από τον κατηγορούμενο, όπως αντιστοίχως δεν μπορεί να τις άρει η άρνηση του να υποβληθεί σε οποιαδήποτε μέθοδο εξετάσεως που προσβάλλει την αξιοπρέπεια του).

ιιι) Κατά συνέπεια, εάν το δείγμα ληφθεί τυχαίως εν όψει άλλης υποθέσεως και τα γενετικά αποτυπώματα έχουν διατηρηθεί για τις ανάγκες της ποινικής δίκης ή η καταστροφή τους έχει αναβληθεί με απόφαση του Συμβουλίου Εφετών, δεν μπορούν να συσχετισθούν με τα δείγματα που βρέθηκαν στον τόπο εκτέλεσης ετέρου αδικήματος για το οποίο υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις τελέσεως του από τον κατηγορούμενο, παρά μόνο εάν το ζητεί ή συναινεί επ’ αυτού ο κατηγορούμενος[44].

Επίλογος του άρθρου δεν μπορεί να είναι παρά η επισήμανση των κινδύνων που παράγει για το ποινικό μας δίκαιο, αλλά και για το νομικό μας πολιτισμό, η τάση περιορισμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων εν όψει μιας «λειτουργικότερης» αντιμετώπισης οργανωμένων μορφών εγκλήματος. Σήμερα αναπτύσσεται και σε διεθνές επιστημονικό επίπεδο ένας έντονος, αν και όχι ακόμα (;) κρατούν, προβληματισμός μήπως το παραδοσιακό Ποινικό Δίκαιο έχει καταστεί δυσλειτουργικό και θα έπρεπε να αντικατασταθεί από ένα άλλο, που δεν θα βασίζεται στον κολασμό πράξεων του παρελθόντος, αλλά στην  εξουδετέρωση των δομών που παράγουν το έγκλημα, που σημείο αναφοράς του δεν θα είναι πια η προσωπική ενοχή, αλλά η συλλογική ευθύνη[45]. Η τάση αυτή που έλκει την καταγωγή της από τους ποινικούς προβληματισμούς φασιστικών καθεστώτων[46]  δεν οδηγεί στην καταπολέμηση της μαφίας και της τρομοκρατίας, αλλά στην άρση της νομιμοποίησης του κράτους να προβαίνει στον κολασμό εγκληματικών οργανώσεων...

.