Η πρόταση Οδηγίας για τη συλλογική διαχείριση πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων  και για την χορήγηση διακρατικών αδειών για την επιγραμμική εκμετάλλευση μουσικών έργων (2012/0180) επικυρώνει και επιτείνει όλους τους προβληματισμούς που έχουν αναπτυχθεί σχετικά με τον νεοφιλελεύθερο τρόπο που η Επιτροπή της ΕΕ αντιμετωπίζει και το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας[i]. Στις γενικές μάλιστα γραμμές, η κατεύθυνση αυτή δεν άλλαξε με τις τροπολογίες που υπερψήφισε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Ο βασικός λόγος για τον οποίο οφείλει να διευκολύνεται και να προστατεύεται η συλλογική διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων είναι διότι επαυξάνει τη διαπραγματευτική ισχύ του δημιουργού έναντι των επιχειρήσεων που εκμεταλλεύονται το πνευματικό του έργο. Αυτόν ακριβώς το λόγο αποκρύπτει η Επιτροπή και επικεντρώνεται αποκλειστικά και μόνο στα δικαιώματα των χρηστών να εξασφαλίσουν καλύτερους όρους αναπαραγωγής και εκμετάλλευσης του πνευματικού έργου, επιβάλλοντας τον ανταγωνισμό μεταξύ των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης[ii]. Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι η Επιτροπή απέρριψε χωρίς συζήτηση τη δυνατότητα ίδρυσης κοινών διαδικτυακών portals από τους επιμέρους οργανισμούς συλλογικούς διαχείρισης που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως  one-stop-shop για τους χρήστες, καθώς θεωρεί ότι ένα τέτοιο portal θα ερχόταν σε αντίθεση με τους κανόνες του ενωσιακού δικαίου[iii].  

Η κατεύθυνση αυτή δεν είναι χωρίς αντιφάσεις. Κατ’αρχήν ο στόχος της αύξησης του διακρατικού ανταγωνισμού μεταξύ των οργανισμών, πέραν του ότι υπονομεύει τη διαπραγματευτική ισχύ των δημιουργών υπονομεύει και την πολιτισμική διαφοροποίηση, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 151 ΣυνθΕΕ. Όπως μάλιστα χαρακτηριστικά επισημαίνει και το Ινστιτούτο Max Planck στα σχόλια του για την πρόταση Οδηγίας ο διακρατικός ανταγωνισμός μεταξύ των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης μπορεί να οδηγήσει στην de facto συγκεντροποίηση της συλλογικής διαχείρισης σε ένα και μόνο οργανισμό και κατ’αποτέλεσμα να επιβάλλει στην πράξη αυτό που de jure επιθυμεί να αποφύγει η Επιτροπή. Αυτή η συγκεντροποίηση όμως θα καθιστά ανέφικτη την αυτοδιαχείριση και τον έλεγχο του οργανισμού από τους επιμέρους δημιουργούς, ιδίως των λιγότερο ισχυρών κρατών.   Κατά δεύτερο λόγο η προσπάθεια επιβολής της δυνατότητας χορήγησης πολυεδαφικών αδειών έρχεται σε αντίφαση με την επιβολή από την ίδια την ΕΕ του κανόνα της εδαφικής μεταχείρισης στο ιδιωτικό διεθνές δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας[iv]: ήτοι ότι εφαρμοστέο δίκαιο όταν ζητείται η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι το δίκαιο της χώρας όπου γίνεται η χρήση ή η προσβολή του δικαιώματος. Τον  κανόνα της εδαφικής μεταχείρισης που στηρίζεται στην εξ’αντικειμένου οικονομική, πολιτιστική και κοινωνική διαφοροποίηση κάθε κράτους τον επιβάλλει η ΕΕ στην περίπτωση του εφαρμοστέου δικαίου (και μάλιστα ανεξάρτητα αν αυτό σημαίνει ότι το υποκείμενο του δικαιώματος μπορεί να μεταβάλλεται από χώρα σε χώρα ή ότι στην περίπτωση των διαδικτυακών αδικοπραξιών εφαρμόζονται ταυτόχρονα τα δίκαια όλων των χωρών για τις οποίες ζητείται προστασία), τον αρνείται όμως στην περίπτωση της συλλογικής διαχείρισης. Ας σημειωθεί άλλωστε ότι η διαφοροποίηση αυτή δεν μεταβάλλεται από μόνη την διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, καθώς ούτε έχει επέλθει πραγματική σύγκλιση των οικονομιών των χωρών μελών της Ε.Ε., ούτε πολλώ δε μάλλον των συνθηκών στην αγορά των πνευματικών έργων. Ακόμα άλλωστε και η διαδικασία εναρμόνισης του ουσιαστικού δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας δεν έχει ολοκληρωθεί. Για να μην αναφερθούμε στους τρόπους ρύθμισης του δικαιικού συστήματος κάθε χώρας. Η εφαρμογή αυτού του κανόνα και η αντίστοιχη πραγματική κατάσταση δικαιολογεί σε πολύ μεγάλο βαθμό την ύπαρξη εθνικών οργανισμών συλλογικής διαχείρισης που διαχειρίζονται τα ανατεθειμένα σε αυτούς δικαιώματα με βάση τις τοπικές συνθήκες της αγοράς (τόσο από πλευράς τιμών, όσο και από πλευράς όρων καταβολής της αμοιβής και υψους διαχειριστικών εξόδων).

Η πρόταση Οδηγίας θα μπορούσε πράγματι να συμβάλλει αν περιοριζόταν στην επιβολή όρων για την αποφυγή της κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης (κυρίως σε ζητήματα λογοδοσίας έναντι των ατομικών δημιουργών στα οποία δεν έχει ακόμα συμβάλλει το ΔΕΕ με τη νομολογία του). Όμως και στον τομέα αυτό η πρόταση Οδηγίας προχωρεί σε μια εντυπωσιακή διάκριση: όλοι οι όροι που επιβάλλει αφορούν αποκλειστικά και μόνο τους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης που είναι αυτοδιαχειριζόμενοι από τους ίδιους τους δημιουργούς ή/και μη κερδοσκοπικοί. Εξαιρεί τις ιδιωτικές επιχειρήσεις που έχουν επενδύσει στον τομέα της συλλογικής διαχείρισης και που –επειδή δεν είναι αυτοδιαχειριζόμενες, ούτε μη κερδοσκοπικές- είναι πιο επικίνδυνες να καταχρασθούν την μονοπωλιακή τους θέση. Η διάκριση αυτή που αποτυπώνεται νομικά με τις τροπολογίες του Ευρωκοινοβουλίου (μεταξύ οργανισμών συλλογικής διαχείρισης και ανεξάρτητων ενώσεων διαχείρισης) καθιστά την πρόταση Οδηγίας απολύτως αποκρουστέα και αποδεικνύει για μια ακόμα φορά ότι η ΕΕ επεμβαίνει και στο χώρο της πνευματικής ιδιοκτησίας με συγκεκριμένη ατζέντα που ενισχύει τους ισχυρούς οικονομικούς παράγοντες έναντι των ασθενέστερων